«کلیدِ تولید»|رانتهای پشت پرده ابرشرکتها وتوقف اصلاح اقتصادی

گروه اقتصادی خبرگزاری آگاه: «کلیدِ تولید»، مجموعه‌ای از نشست‌های تخصصی و تحلیلی است که به‌صورت هفتگی توسط خبرگزاری آگاه برگزار و منتشر می‌شود. این برنامه با دعوت از کارشناسان، تحلیل‌گران و فعالان حوزه سرمایه‌گذاری در بخش تولید، می‌کوشد با رویکردی جامع، وضعیت کنونی سرمایه‌گذاری در تولید، چالش‌ها و موانع پیش‌رو را در ابعاد اقتصادی، مالی، حقوقی و عملیاتی به‌طور دقیق بررسی و واکاوی کند.

هدف «کلیدِ تولید»، شفاف‌سازی فرصت‌ها، ارائه راهکارهای کاربردی و ارتقای فضای کسب‌وکار در تولید ملی است. این سلسله‌نشست‌ها با بهره‌گیری از گفت‌وگوهای تخصصی، تحلیل داده‌های روز و تبادل تجربیات، مسیر توسعه پایدار سرمایه‌گذاری را هموار ساخته و به تقویت زنجیره ارزش تولید کمک می‌کند.
با توجه به اهمیت شعار سال «سرمایه‌گذاری برای تولید» و تمرکز کشور بر توسعه تأمین مالی داخلی، در سومین نشست، فرهاد بیاشاد لواسانی؛ اقتصادان و مولف کتاب نرخ ارز و اثر آن بر اقتصاد و بازرگانی - مدیر کل اسبق سازمان امور مالیاتی کشور، به‌همراه محمد معتمدی زاده؛ عضو کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی، با نگاهی تحلیلی و عمیق به  چالشهای سرمایه گذاری برای تولید با نگاهی نقادانه به مسائل کمتر مطرح شده این بخش می‌پردازند و چالش‌ها، ظرفیت‌ها و مسیرهای پیشنهادی برای اصلاح وضعیت موجود را بررسی می‌کنند. در ادامه، مشروح این گفت‌وگو را از نظر می‌گذرانید.

آگاه: خیلی خوش آمدید آقای معتمدی زاده.آقای دکتر لواسانی، بسیار خوش آمدید.ممنونم بابت توضیحات مقدماتی که فرمودید. قرار است راجع به سرمایه‌گذاری در تولید صحبت کنیم، به نظرم بهتر است برای این جلسه، یک مدل مشخص داشته باشیم. چون از یک سو با یک کارشناس اقتصادی مواجه هستیم و از سوی دیگر با یک نماینده مجلس.پیشنهادم این است که اگر موافق باشید، روی یک سناریوی مشخص پیش برویم.
 پیشنهاد کردم که آقای لواسانی مباحث کارشناسی مرتبط با چالشهای که سمت خود حوزه تولید ایجاد میشود مطرح کنند و آقای معتمد عزیز نیز موضوعات اجرایی و نظارتی مرتبط با محور جلسه را بیان نمایند. ما تاکنون چند جلسه در این خصوص برگزار کرده‌ایم. تقریباً هفته‌ای یک جلسه داشته‌ایم و قصد داریم وارد جزئیات شویم؛ نمی‌خواهیم صرفاً در کلیات باقی بمانیم.


آگاه: در مقدمه بحث  آقای بیاشاد اشاره کردند که همین گردش مالی عظیمی که در کشور داریم، می‌تواند یک منبع مالی مهم برای سرمایه‌گذاری باشد.فعلاً چون سومین جلسه‌ای‌ست که در این قالب برگزار می‌شود، هنوز در مراحل مقدماتی هستیم. اجازه بدهید بحث را شکل بدهیم. ابتدا ببینیم وضعیت امروز چگونه است و به کجا می‌خواهیم برویم.

آقای معتمدی زاده  لطفاً یک توضیح مقدماتی بفرمایید درباره شعار سال؛ «سرمایه‌گذاری برای تولید». وضعیتی که امروز داریم چیست و چه مسیری پیش رو داریم؟ ان‌شاءالله در ادامه وارد جزئیات خواهیم شد.

عضو کمیسیون اصل 90 مجلس: میلیاردها دلار نقدینگی سرگردان در گاو صندوقهای شخصی محبوس شده است

معتمدی زاده: مشکل اصلی کشور، امروز بی‌تردید مسائل اقتصادی است. وقتی بررسی می‌کنیم، می‌بینیم که آیا دغدغه مسئولان نظام هم همین است یا خیر؟ بله، هست. به‌خصوص در نام‌گذاری سال‌ها توسط مقام معظم رهبری، که طی 16–17 سال گذشته عمدتاً بر مسائل اقتصادی به‌ویژه تولید متمرکز بوده‌اند. با این حال، اقداماتی که باید برای رسیدن به اهداف تولیدی انجام می‌دادیم، متأسفانه فقط در حد شعار باقی مانده‌اند. حالا سؤال این است که چگونه این مسائل را حل کنیم؟ باید به سمت نخبگان اقتصادی، حذف بروکراسی‌های زائد، و اصلاح قوانین برویم.
قوانینی که مجلس می‌تواند در اصلاح‌شان مؤثر باشد. همچنین باید اقتصاد را علمی و بومی کنیم. مثلاً، آقای بیاشاد کاملاً به نقاط ضعف و قوت آشنا هستند و آنها را به‌صورت کارشناسی و دقیق تحلیل می‌کنند.ما باید این دیدگاه‌های تخصصی را به شاخص تبدیل کرده و وارد حوزه اجرا کنیم.
در حال حاضر، حلقه‌ی مفقوده‌ی ما همین‌جاست: ما متخصصان خوبی داریم، اما در مرحله‌ی اجرا دچار مشکل هستیم.اجرای سیاست‌های اقتصادی با موانع و «وزنه‌های سنگین» روبه‌روست.

بعد از سقوط بورس در سال 1399 اعتماد عمومی به سرمایه گذاریهای عمومی کم رنگ شد

یک مثال ساده:گردش مالی بالا در جامعه و نقدینگی‌هایی که دست مردم است.چند روز پیش یکی از پزشکان عمومی در شهر ما می‌گفت دویست تا سکه در خانه‌اش نگه‌داری می‌کند. یا دوستی حدود پنجاه میلیارد تومان طلا در خانه‌اش داشت!
این‌ها نمونه‌هایی هستند از حجم نقدینگی‌ای که در خانه‌ها و گاوصندوق‌ها محبوس شده‌اند.
هنر اصلی در اقتصاد، این است که این نقدینگی‌ها را به سمت سرمایه‌گذاری و تولید هدایت کنیم.اما متأسفانه، بعد از ماجرای بورس در سال 1399، اعتماد مردم نسبت به سرمایه‌گذاری آسیب جدی دید.

الان مردم حاضر نیستند پول‌شان را وارد تولید کنند. خیلی‌ها ترجیح می‌دهند پول‌شان در خانه باشد و اعصاب‌شان راحت‌تر.
من تولیدکننده‌ای را می‌شناسم که تمام دارایی‌اش را فروخت و وارد تولید شد، ولی الان پشیمان است.نیروهای زیادی را استخدام کرده و حالا نمی‌تواند حقوق‌شان را پرداخت کند. این برایش فشار روانی وحشتناکی ایجاد کرده است.وقتی یک تولیدکننده نتواند تعهدات مالی‌اش را انجام دهد، انگیزه‌اش نابود می‌شود.

آگاه: بحث را ادامه موضوع کلیدی که از سوی اقای معمتدی زاده مطرح شد ادامه بدهیم، به صورت خلاصه  باید شرایطی ایجاد شود که تولید صرفه اقتصادی پیدا کند و در مقابل فعالیت‌های کاذب مثل دلالی و سفته‌بازی از صرفه بیفتند.

 بیاشادِ لواسانی: از فرصتی که در اختیارم گذاشته‌اید تشکر می‌کنم. باعث افتخار است. در علم اقتصاد، عوامل تولید پنج دسته‌اند: نیروی کار، زمین، سرمایه، مواد اولیه، تکنولوژی و مدیریت.در کشور ما، به جرات می‌توان گفت که هر پنج عامل وجود دارد و حتی بیشتر از نیاز.اما مشکل اصلی ما تأمین مالی است.

سرمایه‌گذاری در کشور ما سوددهی‌اش کمتر از سایر فعالیت‌هاست و همین باعث می‌شود افراد انگیزه‌ای برای ورود به تولید نداشته باشند.ما دو نهاد اصلی برای تأمین مالی داریم: بانک‌ها و بورس.
در نظام بانکی، سود تسهیلات حدود 25 درصد است، چون بانک‌ها باید 20 درصد را به سپرده‌گذاران بدهند و باقی‌مانده را برای جبران تورم و هزینه‌ها در نظر می‌گیرند.اما همین نرخ سود بالا یک سیگنال منفی به جامعه می‌دهد: اینکه ارزش پول در اقتصاد ما هر سال حدود 40درصد افت می‌کند.در نتیجه مردم ترجیح می‌دهند وارد تولید نشوند.

بیاشاد: سفته‌بازی، دلالی، و فقدان مدیریتِ درست، اقتصاد کشور را نابود کرده است

از سوی دیگر، در بورس نیز با موانعی روبه‌رو هستیم. مثلاً، اگر کسی بخواهد یک استارتاپ در حوزه پالایشگاه یا طرح صنعتی جدیدی راه‌اندازی کند، بورس اجازه پذیرش نمی‌دهد مگر اینکه پروژه سه سال سابقه سودآور داشته باشد. خب این یعنی شما راه را بر نوآوری و رشد بسته‌اید.ما باید اجازه بدهیم استارتاپ‌ها وارد بورس شوند، بانک‌ها به‌جای وثیقه‌ی ملکی و سند زمین، طرح‌ها را ارزیابی کنند، و به جای اقتصاد خاک‌محور، اقتصاد دانش‌محور داشته باشیم. اگر بانک، وکیل سپرده‌گذاران است و این‌همه پروژه شکست‌خورده دارد، باید پاسخگو باشد.

بیاشاد: در دهه 70 که برای مقطعی مدیر کل سازمان امور مالیاتی کشور بودم به حوزه رانتهای مرتبط با بازار متلاطم خودرو ورود کردم.درنتیجه استفاده دقیق از طریق اهرم مالیاتی به گونه اقدام شد که شاهد افت قیمت در بازار و نقره داغ شدن شرکتهای  متخلف واردکننده و تولیدکننده بودیم. 

در دنیا، سرمایه‌گذاری عمدتاً از طریق بورس انجام می‌شود، نه با سپرده‌گذاری مردمی در بانک. چیزی که اقتصاد ما را نابود کرده سفته‌بازی، دلالی، و فقدان مدیریت درست در تأمین مالی است. باید این زنجیره را اصلاح کنیم.
خاطرم هست در دهه 70 که در ان مقطع مدیر کل سازمان امور مالیاتی کشور بودم به حوزه رانتهای مرتبط با بازار متلاطم خودرو ورود کردم.درنتیجه استفاده دقیق از طریق اهرم مالیاتی به گونه اقدام شد که شاهد افت قیمت در بازار بودیم. در واقع ان تجربه نشان داد که ابزارهای ما قابلیت خوبی دارند اما از انها به درستی استفاده نمیشود.

آگاه: در ادامه‌ی جلسه می‌خواهیم بررسی کنیم که آیا خود سیستم تولیدی ما هم دارای مشکل است یا خیر؟آیا بنگاه‌های تولیدی به رانتی خاص وابسته‌اند؟ چه رانت ممالیاتی چه رانت به خصوص رانت ارزی چه رانت یارانه انرژی. باید شفاف‌تر و انتقادی‌تر به موضوع نگاه کنیم.

معتمدی زاده: در بحث آقای دکتر بیاشاد به موضوع رانت واختلاف قیمتی بازار خودرو اشاره شد، اما به نظر من چالشهای حوزه‌ی معدنی بسیار عمیق‌تر از بازار خودرو است. درآمدهای ما در بخش مواد معدنی و محصولات وابسته به آن، نقش بسیار پررنگی در صنعت دارد. به عنوان مثال، شرکت‌هایی مانند گل‌گهر و سایر شرکت‌های فعال در مناطق معدنی، حدود 40 تا 60 درصد از مواد اولیه‌ی کشور را تأمین می‌کنند. این شرکت‌ها سالانه چهل هزار تن سنگ‌آهن، گندله و شمش تولید می‌کنند و هزاران کامیون در این منطقه بارگیری می‌شود. جالب اینجاست که حدود 60 درصد از مصرف کشور درشهرهایی مانند کرمان، سیرجان، رفسنجان و شهربابک تأمین می‌شود.

ابر شرکتهای حوزه معدن ممکن است ده‌ها شرکت زیرمجموعه داشته باشد، در حالی که عملیات اصلی آن در یک منطقه‌ی معدنی است، اما دفاتر و امکانات لوکس آنها در زعفرانیه تهران متمرکز شده است.اخباری به گوش می‌رسد که مدیران این شرکت‌ها برج‌های لوکس در تهران، ویلاهای گران‌قیمت در کشورهای خلیج فارس و املاک متعدد دارند.

اما مشکل کجاست؟ وقتی به مجموعه‌های معدنی و فولادی نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که بسیاری از شرکت‌ها به صورت تودرتو ایجاد شده‌اند.  این شرکت‌ها ساختاری پیچیده دارند؛ مثلاً یک شرکت مادر ممکن است ده‌ها شرکت زیرمجموعه داشته باشد،
در حالی که عملیات اصلی آن در یک منطقه‌ی معدنی است، اما دفاتر و امکانات لوکس آنها در تهران متمرکز شده است.
سؤال اینجاست، چرا این شرکت‌ها در تهران نیرو و دفتر دارند، در حالی که کار اصلی‌شان جای دیگری است؟
این شرکت‌ها پول‌های کلانی را بین خود می‌چرخانند، در حالی که یارانه‌ی انرژی که از جیب مردم پرداخت می‌شود، به جیب این افراد سرازیر می‌شود بدون هیچ نظارتی. اخباری به گوش می‌رسد که مدیران این شرکت‌ها برج‌های لوکس در تهران، ویلاهای گران‌قیمت در کشورهای خلیج فارس و املاک متعدد دارند. مردم این موارد را می‌بینند و اعتمادشان را از دست می‌دهند.

راه حل چیست؟با چند اقدام علمی و تخصصی می‌توان اقتصاد کشور را اصطلاحا  بدون خونریزی اصلاح کرد.
اما مقاومت‌هایی در پشت پرده وجود دارد:کسانی که از این رانت‌ها بهره می‌برند، در بدنه‌ی دولت یا شرکت‌های خصولتی نفوذ دارند و مانع تغییر می‌شوند.
آیا معقول است که یک مدیرعامل 100 برابر یک معلم حقوق بگیرد؟در حالی که فعالیت اصلی او در یک منطقه‌ی محروم است،اما 5 روز هفته در تهران زیر باد کولرِ برج‌های زعفرانیه می‌نشیند، و کارگرانش در گودال‌های معدن با حداقل دستمزد کار می‌کنند؟
قرآن بر عدالت تأکید دارد، اما این چه عدالتی است؟این مدیران بدون هیچ کنترلی به سفرهای خارجی می‌روند،در حالی که حتی در آزمون‌های ساده‌ی زبان هم قبول نمی‌شوند!آیا این افراد صلاحیت مدیریت چنین شرکت‌هایی را دارند؟

خام‌فروشی و هدررفت منابع
ما با هزینه‌های گزاف، آب را از خلیج‌فارس به مناطق معدنی منتقل می‌کنیم،سپس سنگ‌آهن را استخراج و به شمش تبدیل می‌کنیم،اما در نهایت همین شمش را به‌صورت خام صادر می‌کنیم!یعنی با این همه هزینه، باز هم خام‌فروشی می‌کنیم.

نیاز به مدیران شجاع، متخصص و متعهد داریم که دستگاه‌های نظارتی را تقویت کنندو جلوی رانت‌خواری، فساد و خام‌فروشی را بگیرند.اقتصاد کشور با مدیریت صحیح قابل اصلاح است، اما آیا اراده‌ای برای این کار وجود دارد؟

انتهای خبر/174930/